Blockchain: een inleiding

Blockchain, en vooral de daarop gebaseerde cryptovaluta zoals Bitcoin, zijn veel in het nieuws. Maar wat is blockchain? Wat kun je ermee? En welke juridische uitdagingen kent deze technologie? Deze vragen worden hieronder besproken.

Blockchaintechnologie

Algemeen
Blockchain is een innovatieve technologie om informatie op te slaan en bij te houden, zoals in een grootboek, administratie of boekhouding. Blockchain is vooral bekend van Bitcoin, maar deze termen moeten niet met elkaar worden verward (misverstand #1). Bitcoin, de digitale valuta, is de eerste en meest bekende toepassing van de blockchaintechnologie. Dit betekent ook dat er niet slechts één blockchain is (misverstand #2). Blockchain is de onderliggende technologie, geschikt voor een ontelbaar aantal toepassingen.

Digitaal gedistribueerd universeel grootboek
In technische termen is een blockchain een toepassing van zogenaamde ‘gedistribueerde grootboektechnologie’ (‘distributed ledger technology’). Dat wil zeggen dat de ‘ledger’, het grootboek, in plaats van bij één centrale vertrouwde derde partij (“trusted third parties”, denk aan de bank), bij alle gebruikers van dat grootboek is opgeslagen. De gebruikers zijn de computers in het netwerk van de desbetreffende blockchain. Met andere woorden, het grootboek is gedistribueerd en alle gebruikers hebben een kopie van dezelfde gedeelde boekhouding. De trusted third party is in beginsel niet meer nodig. In de kern is een blockchain dus een digitaal gedistribueerd universeel grootboek.

Werkwijze
Het innovatieve aan de technologie is de manier waarop informatie in het grootboek wordt vastgelegd. Informatie, bijvoorbeeld de overdracht van iets van waarde van Jantje naar Pietje, wordt door middel van geheimschrift (cryptografie, vandaar de termen ‘cryptovaluta’ en ‘cryptocurrency’) het netwerk van gebruikers in gezonden, waar het vervolgens samen met andere transacties wordt gebundeld in blokken (vandaar de term ‘block’). Deze blokken worden decentraal gecontroleerd door de gebruikers van de blockchain, de zogenaamde ‘nodes’. Indien de nodes het eens zijn over de nieuwe informatie – met andere woorden: indien decentrale consensus is bereikt – wordt het goedgekeurde blok gekoppeld aan het laatste blok (vandaar de term ‘chain’). Onder meer doordat opvolgende blokken – wederom door middel van geheimschrift – met een bepaalde code (‘hash’) naar het vorige blok terugverwijzen, is het praktisch onmogelijk om eenzijdig informatie in één van de blokken te veranderen: verander je informatie in één blok, dan kloppen de onderlinge verwijzingen niet meer en zal de wijziging niet worden goedgekeurd. Dit betekent dat eenmaal goedgekeurde blokken praktisch onveranderbaar zijn; er kan slechts een nieuw blok informatie – door middel van decentrale consensus – worden toegevoegd. Als het voorgaande nog wat vaag klinkt, bekijk dan eens dit filmpje waarin visueel wordt uitgelegd hoe de blockchaintechnologie precies werkt.

Voordelen
Het vastleggen en bijhouden van informatie in een blockchain heeft in ieder geval de volgende voordelen:

• betrouwbaarheid: doordat informatie in de blockchain praktisch niet eenzijdig te wijzigen is, kent die informatie een hoge mate van betrouwbaarheid;
• veiligheid: als één deelnemer aan de blockchain gehackt wordt, blijven de overige deelnemers en daarmee – in tegenstelling tot een grootboek dat bij één centrale partij ligt – de informatie in de blockchain onaangetast;
• kosten & snelheid: doordat trusted third parties niet langer nodig zijn, en alle deelnemers – in plaats van verschillende niet op elkaar afgestemde verouderde IT-systemen – van dezelfde technologische infrastructuur gebruikmaken, dalen de kosten en doorlooptijd van het doorvoeren van mutaties.

Openbare blockchain vs. besloten blockchain
Bitcoin is een voorbeeld van een toepassing van een openbare blockchain: iedereen met een computer kan deelnemen, iedereen heeft gelijke rechten en er is géén centraal beheer. Daarnaast zijn er (meer of minder) besloten blockchains: niet iedereen kan deelnemen, gebruikers hebben géén gelijke rechten, en mede daardoor is een centrale beheerder nodig. Een voorbeeld van een besloten blockchain is een blockchain in de zorgsector, waaraan enkel de patiënt, de zorgverlener en de verzekeraar kunnen deelnemen. Aan elk van die deelnemers kan de centrale beheerder verschillende rechten toewijzen. Denk bijvoorbeeld aan de mate waarin een deelnemer (i) bepaalde (gevoelige) gegevens mag inzien, (ii) nieuwe informatie mag voorstellen en (iii) als controleur van mogelijke nieuwe informatie mag optreden.

Toepassingen blockchain

Algemeen
Kansrijke mogelijkheden van blockchaintechnologie liggen vooral op het gebied van het bijhouden van informatie die voor meerdere partijen van belang is. Denk aan de grootboeken met financiële transacties die elke bank nu zelfstandig moet bijhouden; een bancaire gezamenlijke administratie in een blockchain zou daarvoor uitkomst bieden. Een ander voorbeeld is de hierboven genoemde zorgsector, waar partijen informatie en afspraken delen op een blockchain. Een tot de verbeelding sprekend voorbeeld is verder een blockchain in het (internationale) goederenvervoer, waar een groot aantal partijen (koper, verkoper, financiers, verzekeraars, meerdere vervoerder, laders, lossers, douaniers etc.) inzicht dient te hebben in dezelfde informatie (verzekeringspapieren, vervoerscontracten, exportdocumenten etc.). Op het gebied van intellectuele eigendom kan gedacht worden aan het vastleggen van ontwerpen door versleutelde informatie in een blockchain te ‘deponeren’, zodat slechts de ontwerper (met digitale sleutel) kan aantonen dat een bepaald ontwerp op een bepaalde datum door hem is vastgelegd (‘time stamping’). De mogelijkheden zijn eindeloos, en bespreking van alle voorbeelden gaat de grenzen van dit inleidende artikel te buiten.

Overheden
Ook op overheidsniveau wordt nagedacht over en geëxperimenteerd met blockchaintechnologie. Zo heeft Italië een blockchain opgezet voor de bescherming van (stoffen)patronen, is in Oostenrijk een pilot opgezet voor de digitale oprichting van rechtspersonen, en experimenteren Georgië en Honduras met het vastleggen van de eigendom van grond. In Dubai wil men zelfs de eerste op blockchain gebaseerde overheid worden. Nederland is nog niet zó ambitieus maar onderzoekt niettemin de mogelijkheden die de blockchaintechnologie biedt.

Smart contracts
Een bijzondere categorie toepassingen van de blockchaintechnologie zijn zogenaamde ‘smart contracts’. Daarmee worden in plaats van statische gegevens zogenaamde als/dan-constructies door middel van blockchain opgeslagen. Daarmee kan de uitvoering van een overeenkomst worden geautomatiseerd (in tegenstelling tot wat de term doet vermoeden is een smart contract dus niet slim: misverstand #3). Een praktijkvoorbeeld van deze zelfexecuterende overeenkomsten is een frisdrankmachine die automatisch bestellingen doet: als er minder dan x flesjes in voorraad zijn, dan wordt een x aantal flesjes bij de leverancier besteld. Deze toepassing is bij uitstek geschikt voor onder meer escrow overeenkomsten, garanties bij overnames, het afgeven van bankgaranties en rentebetalingen in geldleningsovereenkomsten. Omdat het smart contract in de blockchain staat, kan het niet door één van de partijen worden verwijderd of gewijzigd. Daardoor ben je niet langer afhankelijk van het al dan niet handelen van een wederpartij of een trusted third party zoals een escrow agent.

Juridische uitdagingen blockchain
Blockchaintechnologie is nog volop in ontwikkeling. Met deze ontwikkeling komen ook juridische uitdagingen op. Twee vraagstukken worden uitgelicht: de onveranderlijkheid van data en bescherming van persoonsgegevens.

In de wet zijn verschillende mogelijkheden opgenomen om afspraken ongedaan te maken, bijvoorbeeld als die afspraken zich niet verhouden tot de openbare orde. Ook zijn er verschillende gevallen waarin een afspraak niet meer uitgevoerd mag worden, bijvoorbeeld als een van de partijen failliet gaat. Het is nog de vraag hoe dergelijke omstandigheden hun doorwerking zouden moeten vinden in blockchaintechnologie, die er nu juist op gericht is dat een nieuwe regel in het digitale grootboek niet teruggedraaid kan worden. Er zal dan waarschijnlijk een nieuwe regel aan de blockchain moeten worden toegevoegd, maar het is de vraag of de specifieke blockchaintoepassing wel in die mogelijkheid voorziet.

Een ander heikel punt is dat blockchain gegevens opslaat, waaronder zich ook persoonsgegevens kunnen bevinden. Het verwerken en opslaan van die gegevens is beschermd door privacywetgeving. Bij een openbare blockchain worden gegevens decentraal beheerd, kunnen de gegevens oneindig bewaard blijven en krijgen alle partijen toegang tot die gegevens. De beginselen tussen bescherming van persoonsgegevens en (openbare) blockchains lijken te botsen, zeker nu nog geen op blockchain toegeschreven regelgeving voor handen is.

Toekomst
Ondanks juridische uitdagingen wordt blockchain door velen een belangrijke rol voor de toekomst toegedicht voor wat betreft de wijze van zakendoen. Wij blijven de ontwikkelingen op de voet volgen.

Als u naar aanleiding van dit artikel vragen hebt, kunt u contact opnemen met Mr E.J. (Erik) Luten (advocaat), Mr R. (Ramses) de Leeuw (Transaction Lawyer) of Mr R.T. (Ruth) Reijnders (kandidaat-notaris).