De Europese Erfrechtverordening: doe vóór 17 augustus 2015 een rechtskeuze

Op 17 augustus 2015 treedt de Europese Erfrechtverordening in alle landen van de Europese Unie in werking, behalve in Denemarken, Ierland en het Verenigd Koninkrijk. Komt een EU-burger op of na 17 augustus 2015 te overlijden, dan zal de vererving en afwikkeling van zijn gehele nalatenschap worden beheerst door deze nieuwe regels.

Internationaal privaatrecht
Het erfrecht van verschillende landen kan behoorlijk uiteenlopen. Een land bepaalt door eigen regels van internationaal privaatrecht welk erfrecht op de vererving en afwikkeling van de nalatenschap van toepassing is. Heeft een erflater vermogen in meerdere landen, dan kan dit tot gevolg hebben dat ieder land het eigen erfrecht van toepassing verklaart, zodat er op één nalatenschap meerdere rechtsstelsels van toepassing zijn. Dit zorgt ervoor dat de afwikkeling van grensoverschrijdende nalatenschappen vaak complex en kostbaar is.

Europese Erfrechtverordening
De Europese Erfrechtverordening maakt een einde aan de toepassing van meerdere rechtsstelsels op één nalatenschap. De verordening zorgt ervoor dat in bijna alle EU-landen dezelfde regels zullen gelden om te bepalen welk recht van toepassing is op de vererving en de afwikkeling van een grensoverschrijdende nalatenschap. De afwikkeling van grensoverschrijdende nalatenschappen van EU-burgers zal hierdoor vanaf 17 augustus 2015 aanzienlijk vereenvoudigen.

Toepasselijk recht op grensoverschrijdende nalatenschappen
De Europese Erfrechtverordening voorziet onder meer in regels aan de hand waarvan kan worden vastgesteld welk erfrecht op een nalatenschap van toepassing is. Dit is afhankelijk van het antwoord op de vraag of de erflater voor zijn overlijden een rechtskeuze heeft gedaan. 

Overlijden zonder rechtskeuze
Komt een erflater op of na 17 augustus 2015 te overlijden zonder het doen van een rechtskeuze, dan is in beginsel het recht van het land van toepassing waar de erflater op het moment van zijn overlijden zijn gewone verblijfplaats heeft. Heeft de erflater echter aantoonbaar nauwere banden met een ander land dan het land waar hij zijn gewone verblijfplaats heeft, dan is op de vererving en afwikkeling van de nalatenschap het recht van dat andere land van toepassing. Waar een persoon zijn gewone verblijfplaats heeft, wordt beoordeeld aan de hand van de feitelijke omstandigheden. Als iemand regelmatig in meerdere landen verblijft, is het moeilijk vast te stellen waar de gewone verblijfplaats zich bevindt. Daarom heeft het de voorkeur om een rechtskeuze te doen, zodat vast staat welk recht bij het overlijden van toepassing zal zijn.

Overlijden met rechtskeuze
Een rechtskeuze wordt in een testament vastgelegd. Op basis van de huidige Nederlandse regels van internationaal privaatrecht is het mogelijk om een rechtskeuze te doen voor het erfrecht van het land waar de erflater zijn gewone verblijfplaats heeft op het moment van de rechtskeuze of van zijn overlijden, of voor het erfrecht van het land waarvan hij de nationaliteit bezit op het moment van de rechtskeuze of van zijn overlijden. Vanaf 17 augustus 2015 worden de rechtskeuzemogelijkheden echter beperkt: dan kan er alleen nog worden gekozen voor het recht van het land van de nationaliteit van de erflater op het moment van zijn rechtskeuze of van zijn overlijden. Heeft de erflater echter vóór 17 augustus 2015 een geldige rechtskeuze gemaakt voor het recht van zijn gewone verblijfplaats, dan blijft deze rechtskeuze ook na de inwerkingtreding van de Europese Erfrechtverordening op 17 augustus 2015 in beginsel geldig. 

Vóór 17 augustus 2015 actie ondernemen?
Indien u in Nederland verblijft, maar een andere nationaliteit dan de Nederlandse heeft, kan het uw voorkeur hebben dat het Nederlandse erfrecht op uw nalatenschap wordt toegepast. In dat geval is het van belang om de rechtskeuze voor het Nederlandse erfrecht vóór 17 augustus 2015 in een testament vast te leggen, want mogelijk heeft u nauwere banden met het land van uw nationaliteit, op grond waarvan dat recht van toepassing zou kunnen zijn.

Heeft u uw rechtskeuze voor het Nederlandse erfrecht vóór 17 augustus 2015 geldig gemaakt, dan wordt deze rechtskeuze in beginsel ook na de inwerkingtreding van de Europese Erfrechtverordening geaccepteerd. Daarbij moet wel een kanttekening worden gemaakt, want voor de Europese Erfrechtverordening geldt het uitgangspunt dat een gemaakte rechtskeuze ziet op de gehele nalatenschap, dat wil zeggen: zowel de vererving van de nalatenschap, als de afwikkeling daarvan. Op basis van de huidige Nederlandse regels van internationaal privaatrecht kunt u echter alleen een rechtskeuze doen voor het toepasselijk erfrecht op de vererving van uw nalatenschap. Het is volgens huidig recht niet mogelijk om een rechtskeuze te doen voor het recht dat de afwikkeling van uw nalatenschap beheerst. Na de inwerkingtreding van de Europese Erfrechtverordening is het nog de vraag of een rechtskeuze die enkel ziet op de vererving van de nalatenschap als geldig zal worden beschouwd, en zo ja, of deze rechtskeuze dan enkel van toepassing zal zijn op de vererving van uw nalatenschap, of ook op de afwikkeling daarvan. Indien u nu een rechtskeuze uitbrengt, kan in de tekst al worden geanticipeerd op de Europese Erfrechtverordening, zodat uw rechtskeuze óók op de afwikkeling van uw nalatenschap zal zien. Ook indien u uw rechtskeuze voor Nederlands erfrecht eerder al heeft gedaan – ongeacht of u de Nederlandse nationaliteit of een andere nationaliteit bezit – is het daarom verstandig om vóór 17 augustus 2015 advies bij een notaris in te winnen, zodat u er zeker van bent dat de tekst van de rechtskeuze juist is en deze ook na 17 augustus 2015 het door u gewenste effect zal hebben.

Kortom, na 17 augustus 2015 kan het recht van uw gewone verblijfplaats niet meer bij testament van toepassing worden verklaard op de vererving en afwikkeling van uw nalatenschap. Na 17 augustus 2015 zal het recht van uw gewone verblijfplaats alleen op uw nalatenschap van toepassing zijn, indien aan de hand van de feitelijke omstandigheden op het moment van uw overlijden kan worden vastgesteld dat u de nauwste band heeft met het land waar u uw gewone verblijfplaats heeft. Om onzekerheid daarover te voorkomen, is het aan te raden om nu nog gebruik te maken van de mogelijkheid om bij testament een geldige rechtskeuze te doen voor het recht van uw gewone verblijfplaats.

Fiscale aspecten van een nalatenschap
De Europese Erfrechtverordening is uitdrukkelijk niet van toepassing op de fiscale gevolgen van het overlijden. Ieder land zal dus via eigen regels blijven bepalen of als gevolg van het overlijden door het betreffende land belasting zal worden geheven. Hoewel het niet mogelijk is om daar door het doen van een rechtskeuze van af te wijken, kunt u in een testament wel regelingen opnemen om ervoor te zorgen dat uw vermogen fiscaal zo voordelig mogelijk zal vererven.

Indien u vragen heeft over het bovenstaande of over het erfrecht in het algemeen, dan nodigen wij u uit hiervoor contact op te nemen met Mr M.H. (Marianne) van der Laak of Mr B.S. (Bianca) Fransen.