Hoe denkt de rechter over de voorwaarden voor een AN BI? De grenzen van de ANBI-status

Merkt de Belastingdienst uw organisatie aan als ‘algemeen nut beogende instelling’ (ANBI), dan kunt u profiteren van bepaalde fiscale voordelen. Hiervoor dient u wel aan een aantal voorwaarden te voldoen. Het is echter niet altijd eenvoudig om te bepalen of u aan de voorwaarden voldoet. Als u en de fiscus niet op één lijn zitten, zal de rechter uitkomst moeten bieden.

Om de ANBI-status te krijgen, moet uw organisatie aan een aantal voorwaarden voldoen. De belangrijkste voorwaarde is dat uw organisatie voor ten minste 90% het algemeen nut moet dienen. Daarnaast mag uw organisatie geen winstoogmerk hebben, maar mag de instelling wel commerciële activiteiten ontplooien zolang de inkomsten maar ten goede komen aan het doel van de organisatie. Het begrip ‘algemeen nut’ en de toegestane commerciële activiteiten zorgen vaak voor discussie met de fiscus. Al in 1960 oordeelde de Hoge Raad dat het bij het ‘algemeen nut’ gaat om werkzaamheden die op zichzelf rechtstreeks een algemeen belang raken, zoals bejaardenzorg of verpleging van zieken.

Particulier
Werkzaamheden die slechts gericht zijn op een particulier belang vallen hier dus niet onder. Volgens de Hoge Raad gaat het dan om activiteiten die zien op de ontspanning en gezelligheid van slechts een bepaalde kring personen, zodat er geen sprake is van een algemeen belang. Sportverenigingen, personeelsverenigingen en hobbyclubs voldoen daardoor meestal niet aan de voorwaarden van een ANBI. Bij het dienen van het algemeen belang kan het ook om een beperkte groep gaan. Dat is niet hetzelfde als een particulier belang. Gerechtshof ’s-Hertogenbosch gaf in 2008 namelijk aan dat altijd een beperkte groep zal profiteren van een organisatie die zich richt op het algemeen belang van natuurlijke personen. Zo is er ook sprake van algemeen belang bij studenten die worden geholpen door een stichting die voorzieningen voor studenten subsidieert of mensen in ontwikkelingslanden die worden geholpen door Artsen zonder Grenzen.

Indirect
Het algemeen belang speelt echter geen rol als de doelgroep een besloten groep betreft waarbij toetreding niet zonder meer mogelijk is. Dit geldt bijvoorbeeld voor een stichting die sociale huurwoningen verhuurt en daarbij alleen kijkt naar de belangen van de huurders. Volgens de Hoge Raad moet een ANBI dus ‘rechtstreeks’ bijdragen aan het algemeen belang. Op een indirecte wijze het algemeen belang dienen volstaat niet. Voor het beoordelen van de ANBI-status kijkt de Belastingdienst naar zowel de statuten van uw organisatie als naar de daadwerkelijk verrichte werkzaamheden. Rechtbank Haarlem bevestigde dit in 2012. Het betrof hier een stichting die zich bezighield met huur en verhuur van onroerende zaken en het bieden van faciliteiten aan kunstenaars. Het statutaire doel betrof het vormen van een trefpunt van een informele en gevestigde cultuur met een nationaal en internationaal karakter. Volgens de rechtbank lagen de culturele activiteiten bij een andere instelling. De feitelijke activiteiten van de organisatie waren daardoor niet gericht op het algemeen belang.

Alle voorwaarden waar uw organisatie aan moet voldoen voor de ANBI-status

Om uw organisatie als ANBI te laten aanmerken, moet u naast de 90%-eis en geen winstoogmerk ook aan de volgende voorwaarden voldoen:

· Uw organisatie en de mensen die direct bij uw organisatie betrokken zijn, voldoen aan de integriteitseisen.

· U mag als bestuurder niet over het vermogen van uw organisatie beschikken, alsof het uw eigen vermogen is.

· Uw organisatie mag niet meer vermogen aanhouden dan redelijkerwijs nodig is voor het werk van de organisatie.

· Uw beloning is beperkt tot een onkostenvergoeding of minimale vacatiegelden.

· Uw organisatie heeft een actueel beleidsplan.

· Uw organisatie heeft een redelijke verhouding tussen kosten en bestedingen.

· Geld dat overblijft na opheffing van uw organisatie wordt besteed aan een ANBI met een soortgelijk doel.

· Uw organisatie voldoet aan de administratieve verplichtingen.

· Uw organisatie publiceert bepaalde gegevens (zoals het fiscaal nummer, het beleidsplan, de namen van de bestuurders en het beloningsbeleid) op een website.

Commercieel
Per 1 januari 2012 is de regelgeving voor ANBI’s ingrijpend gewijzigd. De wetgever heeft toen ook de regels voor commerciële activiteiten verruimd. Zolang de ANBI voldoet aan het 90%-criterium is het in principe geen probleem dat u ook commerciële activiteiten heeft, zolang dit maar ten behoeve van het algemeen nut is. Zodra het zakelijke belang meer voor ogen staat dan het algemeen belang, voldoet u niet meer aan de voorwaarde. Bij commerciële activiteiten van een ANBI gaat het om het verrichten van werkzaamheden of diensten tegen commerciële tarieven. Het is de bedoeling om daarmee de algemeen nuttige activiteiten te financieren. Hierbij kunt u bijvoorbeeld denken aan fondsenwervende activiteiten. Ook kan een theater bijvoorbeeld horeca-activiteiten verrichten. Dit soort activiteiten zullen de ANBI-status niet in gevaar brengen, zolang de opbrengsten maar ten goede komen aan het algemene doel van het theater.

Lastig
In de praktijk blijkt het soms toch lastig om de ANBI-status te verkrijgen als uw organisatie ook commerciële activiteiten heeft. Zo oordeelde Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden op 7 juli 2015 dat de

Belastingdienst de ANBI-status terecht had ingetrokken van een stichting die het katholieke geloof verkondigde door middel van het uitgeven van een weekblad. Voor een abonnement op dit weekblad betaalde een abonnee een gebruikelijk commercieel tarief. De Belastingdienst vond dat de stichting daardoor alleen particuliere belangen behartigde. Het gerechtshof was het hier mee eens. Dat de exploitatie van het weekblad sinds de oprichting in 1983 verlieslatend was, veranderde niets aan het oordeel van het gerechtshof. De stichting voldeed dus niet aan de voorwaarden voor het verkrijgen van de ANBI-status.

Verlenen van zorg is een bijkomende activiteit

In 2015 weigerde Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden om de ANBI-status toe te kennen aan een stichting die begeleide vakanties voor verstandelijk gehandicapten organiseerde. Deze stichting maakte gebruik van meer dan driehonderd vrijwilligers die de vakanties begeleidden. De reizigers betaalden voor deze vakanties een commercieel tarief dat gelijk was aan het tarief van andere (commerciële) reisbureaus. Volgens het gerechtshof stond bij de activiteiten van de stichting het organiseren van vakantiereizen voorop, waarbij het verlenen van zorg bijkomend was. Daarom merkte het gerechtshof de stichting niet aan als een ANBI.

Behouden
Toch gaat het niet altijd mis. Op 30 juli 2015 deed Rechtbank Gelderland namelijk een uitspraak over een stichting die watersportactiviteiten aanbood aan lichamelijk of verstandelijk gehandicapten. Na een bedrijfsbezoek had de Belastingdienst de ANBI-status ingetrokken vanwege de min of meer commerciële tarieven voor de watersportactiviteiten. De rechtbank oordeelde echter dat deze opbrengsten slechts 50% van de kosten van de stichting dekten. Gelet hierop, zou er dus pas sprake zijn van commerciële tarieven voor watersportactiviteiten voor mensen met een beperking als de tarieven twee keer zo hoog waren. De stichting mocht haar ANBI-status in dit geval behouden.

Werkt ANBI-regeling goed?

Begin 2017 komt er een evaluatie van de ANBI-regeling. Uit de evaluatie moet blijken of de regeling doeltreffend en doelmatig is. De evaluatie moet meer duidelijkheid geven over de ontwikkeling van het aantal ANBI’s, de beoordeling, de uitvoeringskosten, de administratieve lasten en de knelpunten. Op basis van de evaluatie bepaalt het kabinet of de regeling aangepast moet worden.

Twijfelen
Uit de hierboven genoemde voorbeelden van rechterlijke uitspraken blijkt dat het niet altijd eenvoudig is om te bepalen of een organisatie het algemeen nut dient. Als de instelling daarbij commerciële activiteiten heeft, zou dit mogelijk de ANBI-status in gevaar kunnen brengen. Mocht u twijfelen over de ANBI-status van uw eigen organisatie, ga dan na of uw organisatie zowel statutair als feitelijk voldoet aan alle voorwaarden.

Als u naar aanleiding van dit artikel vragen hebt, kunt u contact opnemen met Mr Drs R.X.J. (Xander) Blokzijl.

Dit artikel is tevens verschenen in het tijdschrift voor non-profitorganisaties Bestuur Rendement 2016-11, november 2016.